Smeuïge oliebollen op de Afsluitdijk
Hoe zou je ‘vliegensvlug’ vertalen naar het Engels? ‘At top speed’? ‘As quick as lighting’? ‘In less than no time’? Of toch maar in het Dunglisch: ‘Flyensquick?
Natuurlijk kun je de zin: ‘De vlieg vloog vliegensvlug naar huis’ vertalen met: ‘The fly flew home in a flash’. Je behoudt dan de alliteratie van vlieg, vloog, vliegensvlug met fly, flew, flash. Wel jammer dat je daarmee de grap van de vliegensvlug vliegende vlieg niet meeneemt.
Lastig om te vertalen
Het is nog maar een van de zaken waar je vliegensvlug tegenaan loopt als je gaat vertalen. Iedere taal heeft z’n eigen uitdrukkingen, termen, woordgrapjes. Ik noem een paar voorbeelden: smeuïg, Afsluitdijk of oliebollen. Letterlijk vertalen is meestal niet handig bij deze zogenaamde realia. ‘The Closing dike’ zal niemand terug kunnen vinden op de landkaart en ‘balls of oil’ doen de producten van sommige gebakskramen wel eer aan, maar helemaal lekker klinkt het toch ook niet.
Je kunt zo’n woord natuurlijk onvertaald laten. Bij geografische namen is dat heel gebruikelijk – we zien daar zelfs een tendens om ingeburgerde Nederlandse namen te vervangen door de schrijfwijze in de moedertaal: Kiev wordt dan Kyiv.
Wat ook mogelijk is, om een vergelijkbaar woord te gebruiken. In veel gevallen zal creamy prima voldoen als vervanging van smeuïg. Of je omschrijft het woord. ‘Studenten-OV’ wordt dan ‘student pass for public transport’.
Valse vrienden
En dan zijn er ook nog een hele serie zogenaamde valse vrienden. ‘Brave’ is niet braaf, maar dapper. ‘Diary’ heeft niets met diarree te maken, maar alles met dagboeken. Echt pijnlijk wordt het als je een stortbad omschrijft als douche wat toch echt een instrument is voor vrouwelijke hygiëne.
De moeite waard
Ondanks – of misschien juist wel dankzij – al deze obstakels, is vertalen heel leuk om te doen. Je komt letterlijk en figuurlijk dichter bij de tekst dan ooit. Je voelt en beleeft wat de schrijver heeft bedoeld en probeert dat in je eigen taal te verwoorden. Bij veel teksten kun je prima uit de voeten met je middelbare schoolniveau en een woordenboek (op internet). Natuurlijk blijf je wel altijd schatplichtig (indepted) aan de brontekst.
Zelf ook eens aan de slag met vertalen? Doe dan mee met onze workshop Vertalen van literaire teksten op 10 november.